Geçtiğimiz günlerde Zürich’te gençlerde suç ișleme oranı konulu bir araştırma sonucu açıklandı. 2004 yılından beri sürdürülen, çok büyük kapsamlı araștırmanın endișelendirici sonuçlarından birine göre, hamilelik sırasında sigara kullanan annelerin çocuklarında suç ișleme oranı iki kat daha yüksek.
Dünyada bir numaralı ölüm nedeni tütün kullanımı… Her yıl 5 milyon kiși sigara kullanmaktan, 600 bin kiși de pasif içicilikten dolayı yaşamını yitiriyor. Türkiye’de 6 dakikada 1 kiși tütün kaynaklı hastalıklardan ölüyor. Ülkemizde erkeklerin %31’inin ölüm nedeni bu. Kuzey Kore’nin ardından dünyada ikinci sırada yer alıyoruz bu konuda. Nikotin yüzünden olușan sağlık sorunlarının yarattığı masrafların yanı sıra,tütün endüstrisinin kâğıt gereksiniminin karşılanması için her yıl 2.5 milyon hektar orman alanı yok oluyor. Yangınların yarısından fazlası sigara nedeniyle çıkmakta.
Biraz fare zehiri, biraz asfalt
Tütün bitkisinin parazitlerden korunmak için salgıladığı doğal bir zehirdir nikotin. Sigara içerken solunan nikotin 10 saniye içinde beyine ulașıyor. Tütün dumanında en az 250 zehirli madde bulurken, bunlardan 90’ı kansere yol açıyor. Fare zehiri arsenik, gaz odaları zehiri hidrojen siyanid, ciğerleri asfaltlanmıș yola benzeten katran, bunlardan birkaç tanesi sadece.
Kötü haberler burada bitmiyor maalesef; zararsız denilebilecek bir miktarı yok sigara tüketiminin. Günde 1-4 adet arası sigara kullananlarda ve pasif içicilerde de kalp hastalıklarının ve akciğer kanserinin arttığı görülüyor. „Light“ sigaralarının daha az zararlı olduğu da bir masal.
Sigaranın akciğer kanserine, kalp ve damar hastalıklarına yol açtığı herkesin bildiği gerçeklerden. Bunun ötesinde, birçok kanser hastalıklarını, kısırlığı, osteoporoz ve yaşlanmaya sebep olan oksidatif stresi arttırması sadece diğer zararlarının bir kaçı.Hamilelik sırasında sigara tüketilirse, anne karnında gelișme geriliği, ilerde hiperaktivite, korku, uyușturucu bağımlılığı gözlemleniyor.
Ödül merkezine giden duman
1954 yılında yapılan bir deneyde, laboratuvar farelerinin beynine elektrotlar yerleștirilerek hafif elektrik șokları uygulanıyor ve öğrenme becerisi konusunda bilgi edinmeye çalıșılıyordu. Bir gün, farelerden birinin davranışı dikkati çekti. Hayvan, sürekli elektrik șoku aldığı köșeye koșuyor, hatta ertesi gün bile bunu israrla tekrarlıyordu. Yemeyi, içmeyi unutup, gücü tükeninceye dek elektrik șoklarını arıyordu. Elektrotun yanlıșlıkla beynin bașka bir bölgesine yerleștirildiği fark edildi. Beyindeki ödül merkezinin keșfi bu șekilde oldu. Elektrik șokunun ödül merkezini uyarıșı farede bağımlılık yaratmıștı.
Sigara içerken solunan nikotin sayesinde beyinden salınan dopamin hormonu, zevk almayı sağlıyor. Dopamin artıșı, ödül merkezini uyarıyor, böylece yașanan haz duygusu yenilenmek istiyor, yenilendikçe de tolerans gelișiyor. Bir dal sigara içimi beyindeki bütün nikotin reseptörlerini doldurmaya yeterli. Bu nedenle sigaralar standart boydadır. Sigarayı içtikten 45 dakika sonra așerme bașlar. Sinirlilik, șiddetli nikotin alma arzusu, huzursuzluk gibi belirtiler kendini gösterir.
Hayatında yaktığı ilk sigarasını tamamen bitiren gençlerin %85’i sigara bağımlısı
Ergenlik çağında beynin doğal kontrol mekanizmaları geçici olarak hizmet dıșıdır. Riskli faaliyetlerden sonra așırı olarak dopamin salgılanır, ödül merkezi yeni risklere girmeye teșvik eder gençleri. 14 yaș civarında sigaraya bașlayanların sigarayı bırakabilme șansı, 20 yașından sonra bașlayanlardan çok daha düșük. Ayrıca, sigara kullanmak, alkol, afyon, eroin gibi maddeleri kullanma riskini de arttırıyor.
Fiziksel bağımlığın yanında bir de psikolojik bağımlılık var. Kahve veya alkol tüketilirken, yemekten sonra, işe mola verildiğinde, sinirlenince, keyiflenince olmazsa olmaz haline geliveriyor sigara yakmak. Sigara reklamları da bu șartlanmayı körüklüyor.
En önemli șart: Kișinin iradesi ve kararlılığı. Bildiğimiz tüm sigara bırakma yöntemleri sadece bu kararı destekliyor. Daha fazla değil, ama daha az da değil.
Sigarayı kendi çabaları ile bırakmaya çalıșan bağımlıların %3’ü bașarılı olabiliyor. Profesyonel yardım görenlerin üçte biri ve çoğu bir kaç denemeden sonra bırakabiliyorlar. Hipnoz ve akupunkturun etkisi kalıcı olmuyor. Nikotin yerine koyma tedavisinde (NYKT) nikotin sakızı, spreyi, bantları kullanılıyor. Bupropion (Zyban) isimli antidepresan, özellikle sigarayı bırakınca kilo alma eğilimi olanlara yardımcı oluyor. Vareniklin (Champix) de sık önerilen ilaçlardan. En bașarılı yöntem: NYKT, Champix ve hekim denetiminde düzenli görüşmelerin birleșimi. Bağımlı kiși bırakma tarihini kendisi belirliyor. O günden sonra artık sigara kullanmayacağına karar veriyor. Görüșmelerde motivasyon geliștiriliyor.
Sigara bırakıldığında ilk günler 3-5 dakika süren sigara isteği dalgaları sıklıkla gelecektir. Ayağa kalkıp bir kaç adım atarak, bir kaç yudum meyve suyu veya su içerek geçiștirilebiliyor krizler. Sigara yerini alacak başka el ve ağız alışkanlıkları oluşturuluyor bu șekilde. Spor yapanlar sağlıklı yașamla sigaranın bağdașmadığını bilirler. Kilo vermeye de yaradığından, en iyi motivasyondur spor.
Sigarayı bırakmak… Ne kadar süredir sigara içerseniz için, kaç yaşında olursanız olun, kesinlikle değiyor
Sigara bırakıldığı anda solunum yolları kendini temizlemeye başlıyor. Bir kaç hafta içinde koku ve tad alma duyuları düzeliyor, enfeksiyonlar azalıyor. Bir yıl sonra enfarktüs riski %50 azalıp, 5-15 yıl sonra hiç kullanmamıșlarla aynı oluyor. Akciğer kanseri olma riski ise 10 yıl sonra %50’ye düşüyor. Ayrıca çocuklara örnek olmak da sorumluluk sahibi yetişkinlerin görevi.
Dr. med. Yasemin Schreiber-Pekin
Kadın Doğum Uzmanı, Psikoterapist
www.praxis-schreiber.ch